کد مطلب:35482 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:31

گنجینه پرسمان » اعتقادات

طبق آيات و احاديث، در قيامت مردم به خاطر چه اموري مورد سؤال قرار مي گيرند؟

1ـ پيامبر اسلام(ص) فرمود: «إذا كان يوم القيامة و نصب الصّراط علي جهنّم لم يجُز عليه إلاّ من معه جوازٌ فيه ولاية عليّ بن أبي طالب و ذلك قوله تعالي: «وقفوهم إنّهم مسئولون»، [يعني عن ولاية عليّ بن أبي طالب» (نور الثقلين 4/401)؛ [در روز قيامت وقتي بر جهنم، صراط استوار گردد هيچ كس حق عبور ندارد، مگر اين كه با او جواز ولايت علي بن ابي طالب باشد و اين است معناي آية «وقفوهم إنّهم مسئولون»؛ يعني از ولايت علي بن ابي طالب سؤال مي شود.]

2ـ امام رضا(ع) نام مبارك عليّ(ع) را ياد آور شد و از پيامبر(ص) چنين نقل فرمود: «وعزّة ربّي إنّ جميع أمّتي لموقوفون يوم القيامة و مسؤولون عن ولايته و ذلك قول الله عزوجل: «وقفوهم إنّهم مسئولون»» (همان مدرك)؛ [به عزّت پروردگارم سوگند در روز قيامت همة امّتم نگهداشته مي شوند و از ولايت عليّ بن ابي طالب از آنان پرسش مي كنند و اين معناي آية «وقفوهم إنّهم مسئوولون» است.]

3ـ امير مؤمنان(ع) از پيامبر(ص) نقل مي كنند: «أوّل ما يُسأل عنه العبد حبّنا أهل البيت» (همان/402)؛ [نخستين پرسش در قيامت از دوستي اهل بيت است.]

4ـ پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: «لا تزل قدم عبد يوم القيامة حتّي يسأل عن أربع: عن عمره فيما أفناه، وشبابه فيما أبلاه، وعن ماله من أين كسبه وفيما أنفقه، وعن حبّنا أهل البيت» (همان مدرك)؛ [در روز قيامت هيچ كس قدم از قدم بر نمي دارد تا به چهار پرسش پاسخ دهد: از عمر او سؤال مي شود در چه چيز فاني كرده؛ جواني را در چه چيز صرف كرده، مالش را از كجا به دست آورده و در كجا خرج كرده و از دوستي اهل بيت(ع)]

5ـ امير المؤمنين(ع) مي فرمايد: «اتّقوا الله في عباده وبلاده فإنّكم مسؤولون حتي عن البقاع والبهائم» (نور الثقلين 4/402.) از خدا حتي دربارة بندگان و شهرهاي او پروا داشته باشيد؛ زيرا شما مورد سؤال خواهيد بود حتي از شهرها آبادگر بوديد يا خرابكار؟ و از چهارپايان با آنها چه كرديد؟، اذّيت و آزار يا رفاه و آسايش؟

6ـ از نعمت‎هاي پروردگار: «ثم لتسئلنّ يومِئذٍ عن النّعيم» تكاثر/8؛ [در آن روز همة شما از نعمت‎هايي كه پروردگار به شما ارزاني داشت سؤال خواهيد شد كه آيا در راه حق هزينه كرديد يا باطل؟ از مجراي حق به دست آورديد يا از راه ستم و زور؟] از غذا و آب زلال و سرد، از طعام‎هاي گونه گون و از همه مهمتر از نعمت توحيد، نبوّت، ولايت و حبّ اهل بيت. در اين مورد احاديث فراواني وارد شده است؛ چنان كه امام رضا(ع) در تفسير «نعيم» مي فرمايد: نعيم، حبّ و دوستي ما اهل بيت است. خداوند پس از توحيد و نبوّت از شما راجع به نعمت دوستي با ما سؤال مي كند. اگر كسي محبّ ما اهل بيت باشد حق تعالي او را به نعمت جاودانة بهشت مي رساند. سپس افزود: «قال رسول الله(ص) أوّل ما يسئل عنه العبد بعد موته شهادة أن لا إله إلاّ الله و أنّ محمّداً رسول الله و أنّك وليّ المؤمنين بما جعله الله و جعلته لك. فمن أقرّ بذلك و كان معتقده صار إلي النّعيم الّذي لا زوال له» (نور الثقلين 5/664.)

ابو حنيفه از امام صادق(ع) از تفسير آيه فوق پرسيد. امام صادق(ع) سؤال را به او بازگرداند و فرمود: اي نُعمان! به نظر تو نعيم چيست؟ گفت: طعام و آب سرد است. فرمود: اگر خداوند تو را در روز قيامت در برابر خود نگهدارد تا از هر لقمه اي كه خورده و هر جرعه اي كه نوشيدەاي پاسخ گويي، بايد مدّت بسياري بايستي و پاسخ دهي. عرض كرد پس «نعيم» چيست؟ فرمود: ما اهل بيت هستيم كه به واسطه ما به بندگانش نعمت مي دهد و به وسيله ما ميان بندگان الفت و محبت ايجاد مي كند، از آن پس كه با يكديگر اختلاف داشتند. به واسطه ما، خداوند ميان دل‎هايشان الفت انداخت و آنان را برادر ساخت، پس از آن كه دشمن بودند و به واسطه ما، آنان را به نور اسلام هدايت كرد. اين همان نعمت هميشگي است. حق تعالي از بابت حقّ نعمتي كه به آنان بخشيد، يعني از پيامبر و عترت او از آنان سؤال مي كند (نور الثقلين 5/663.)

بنابراين، همه نعمت‎هاي مادّي و طبيعي بر اثر نعمت‎هاي معنوي مانند توحيد، نبوّت، ولايت، امامت و حبّ اهل بيت است. پيامبر(ص) و پيشوايان معصوم(ع) واسطه فيض نعمت‎ها به شمار مي روند؛ چنان كه اين مفاد از سراسر زيارت «جامعه كبيره» آشكار است.

7ـ دعوت پيامبران(ع) نيز از موارد پرسش است. در روز قيامت خداوند به مردم ندا مي دهد كه رسولان حق را چگونه پاسخ داديد؟ دعوتشان را پذيرفتيد و اطاعت كرديد يا مخالفت و عصيان ورزيديد؟ پس آن روز راه هر گونه عذر و سخن بر تبه كاران مسدود مي شود و از هول عذاب هيچ پرسش و پاسخي ندارند: «ويوم يناديهم فيقول ماذا أَجِبتُم المُرسلين فعميت عَلَيهم الأَنباء يومئذٍ فهم لايَتَساءَلوُن» قصص/65ـ66

8ـ از دختران زنده به گور شده پرسيده مي شود كه به كدام جرمي كشته شدند: «وإذا الموءُودة سُئِلت باَيِّ ذنبٍ قتلت» تكوير/8 ـ 9. فرهنگ برخي از طوايف عرب جاهلي چنين بود كه هرگاه به يكي از آنان مژده تولّد دختر داده مي شد صورتش از شدت خشم سياه مي گشت و از قبيله خود متواري مي شد و با خود مي انديشيد كه دختر را با خواري و ذلّت نگهداري كند يا او را زنده به گور سازد: «و إذا بشّر أحدُهم بالأُنثي ظَلّ وجهُه مُسودّاً وهُوَ كَظيمٌ يتوري مِن القوم مِن سوءِ ما بُشّر به أُيمسِكه علي هونٍ أم يَدُسُّه في التّراب» نحل/58 ـ 59.

اما اسلام با اين فرهنگ غلط شديداً به مبارزه برخاست و پيامبر اسلام(ص) براي مبارزه با آن نقش اساسي و عمده ايفا فرمود، چنان كه به وجود مقدس حضرت فاطمه(ع) بي اندازه احترام مي گذاشت، دستش را مي بوسيد و هنگام رفتن به سفر و هنگام بازگشت به ديدارش مي شتافت. امام صادق(ع) مي فرمايد: «البنات حسنات و البنون نعمة و الحسنات يثاب عليها و النعمة يسئل عنها، و قال: إنّه بشر النّبي(ص) بفاطمة(ع) فنظر في وجوه أصحابه فرأي الكراهيّة فيهم. فقال مالكم؟ ريحانة أشمّها و رزقها علي الله» (نور الثقلين 3/61)؛ [دختران از قبيل عمل صالح و حسنه به شمار مي روند و پسران نعمتند. حسنه و عمل صالح داراي ثواب است، اما نعمت، مورد سؤال قرار مي گيرد. سپس فرمود: هنگامي كه بشارت تولّد فاطمه(ع) را به پيامبر(ص) دادند به چهرەهاي اصحابش نگريست و چون آثار فرهنگ غلط جاهلي در آنان مشاهده كرد، فرمود اين چه حالتي است كه در شما مي نگرم؟! فاطمه دسته گلي است كه او را مي بويم و روزي او نيز بر خداست.]

پيامبر و ائمه طاهرين(ع) درباره «وإذا الموءُودة سئلت ٭ بأيّ ذنب قتلت» تأويل‎هاي ديگري نيز دارند. مانند اين كه در روز قيامت هر مقتولي كه از روي ستم كشته شده باشد دامن قاتل خود را مي گيرد و مي گويد: پروردگارا! از اين قاتل بپرس چرا مرا كشت؛ همچنين از خويشان رسول خدا(ص) پرسيده مي شود كه مؤمنان صدر اسلام اقرباي شما بودند، با ذوي القربي چه كرديد؟ و چرا آنان را كشتيد؟، همچنين از ستمي كه بر بندگان شده سؤال مي شود. امام باقر(ع) در تفسير آية مزبور فرمود: «من قتل في مودّتنا» (نور الثقلين 5/514.) درباره آنان كه در راه محبت و دوستي ما اهل بيت كشته شدند سؤال خواهد شد.

گفتني است، مرحوم فيض كاشاني پاسخ و پرسش‎هاي اخروي را با عنوان «المسائلة والشهداء» نگاشته و احاديث فراواني دربارة سؤال از قلم، لوح، اسرافيل، جبرئيل، محمد(ص)، علي(ع)، پيشوايان ديني(ع)، دوستان مؤمن، كفّار، اغنيا، فقير مؤمن، كافر توانگر، كافر تهي دست و پاسخ آنها بيان داشته است (علم اليقين 2/1128.)

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)